ويژگی‌هاى «رسالۀ حاضر»
با عنايت به اين نكتۀ مهمّ، فقيه بزرگوار و
مرجع عاليقدر، حضرت آية اللَّه العظمى مظاهرى«مدّظلّه‌العالى»، در تنظيم «رسالۀ
عمليّه» خود، در صدد رفع اين مشكل برآمده و بدين لحاظ، اقدامات ذيل را انجام
دادند:
1. از ابتداى تدوين اين رساله، معظّم له،
مباحث مهمّى از فقه كه در رسالههاى دیگر نیامده و مشتمل بر مسائل مورد نیاز
مكلّفین در امور شخصى (مانند احكام خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها، شكار، نذر، قسم و...)
و تنظیم روابط اجتماعى (مانند احكام معاملات، وكالت، شفعه، كفالت و...) و همچنین
مسائل مربوط به سیاسیات فقه (مانند احكام قضاء و شهادات، حدود، قصاص و دیات، انفال
و...) و نیز مسائل مستحدثه (مانند احكام بانك، بیمه، سرقفلى، تشریح و پیوند اعضاء،
تلقيح و...) است را به آن افزودند و به اين ترتيب، رساله عمليّۀ معظّم له، در
اوّلين طبع (سال 1373)، با اضافات بسيارى نسبت به ديگر رسالههاى عمليّه، منتشر
شد.
2) در طبع چهارم اين رساله (سال 1375)، معظّم‌له، ملحقّات مفصّلى را كه مشتمل بر سى و هفت عنوان از اهمّ مسائل مربوط به واجبات
و محرّمات اخلاقى است، در طى یکصد و نود و پنج مسئله، تنظيم فرمودند و به اين
ترتيب، رسالۀ توضيح المسائل، به يك سلسله از مهمترين مسائل اخلاقى مورد ابتلاء و
نياز جامعۀ اسلامى براى تزكيه و تهذيب نفس، نيز مزّين گرديد. اين مسائل، همانا،
مسائلى است كه در حقيقت، بايد آن را «فقهِ فقه» يا «فقه اكبر» ناميد، چنان‌که
مسائلى كه در مورد احكام و مناسك شرعى است را «فقه» يا «فقه اصغر» ناميدهاند و
واقع آن است كه احكام و مسائل «فقه اكبر»،
صفحه 12
از حيث رتبه و شأن، نه تنها از احكام و
مسائل «فقه اصغر» كمتر نيست، بلكه از آن‌رو كه مكلّفين در زندگى فردى و اجتماعى
خود به اين مسائل، نياز دائمىتر و بيشترى از اكثر احكام فقهى و حقوقى دارند و نيز
از حيث تأثير و تأثّر عميق و قابل توجّهى كه از ناحيۀ اين دسته از دستورات الهى بر
فرد مسلمان و اجتماع اسلامى مىرود و همچنين از جهت وظايف سنگين و تكاليف خطيرى كه
بر عهدۀ حكومت و نظام اسلامى، در راستاى تأمين هر چه بهتر زمينههاى رشد و گسترش
فضائل و پاكی‌‌ها و جلوگيرى از پيدايش و توسعۀ رذائل و پليدی‌ها، در جامعۀ دينى
وجود دارد، به مراتب، مهمّتر از احكام فقهى و حقوقى صِرف است.
3) در طبع هفتم (سال 1379) نيز، معظّم له،
بخش سوّمى به كتاب، افزودهاند كه طى آن، يك دورۀ كامل از اصول عقايد اسلامى را به
صورت قابل فهم براى عموم خوانندگان، تأليف و تدوين فرمودهاند.
اگر چه نگارش اصول عقايد اسلامى در آغاز
رسالهها و كتب فقهى در ميان فقهاء پيشين «رضوان‌اللَّه‌عليهم» روش نيكو و شيوۀ
مرسومى بوده است و بدان اهتمام نيز داشتهاند، امّا در دورههاى اخير، در ابتداى
كتب فقهى و رسالههاى عملى، اين بخشِ مهمّ از معارف دينى حذف شده، با اينكه بر طبق
نظر همۀ مراجع عاليقدر، «مسلمان بايد به اصول دين، اطمينان داشته باشد و از اين
جهت نمىتواند در اصول دين تقليد نمايد، بلكه بايد آن اصول را از روى دليل، به
فراخور حال خويش و به اندازۀ دانش و آگاهى خود، بداند» و بر اين مطلب در اوّلين
مسئله از رسالههاى عمليّه، تصريح شده است.
از سوى ديگر، عمل مؤمنانه و باورمندانه به
احكام شريعت و مقيّدشدن به قوانين و مقرّرات الهى، وابستگىِ تمام به ايمان عقلى به
مبدأ و معاد و نبوّت و امامت دارد و چنان‌که در ابتداى سخن نيز آورديم، اساساً هدف
آفرينش انسان نيز رسيدن به كمالات توحيدى است.
ناگفته روشن است كه در هنگام بحث از اصول
دين، نمىتوان به روش فتوايى و مسئلهاى عمل كرد، چرا كه فتوا، تنها، عَرضۀ حكم و
عَرضۀ حاصلِ استنباط و اجتهاد،
صفحه 13
بدون استدلال و نقد و انتقاد است، ولى در
اصول دين، بايد استدلال كرد و نقدها و شبههها را طرح و پاسخ داد، زيرا مقصود
اصلى، استحكام عقايد است و اين جز با استدلال، صورت نمىپذيرد.
از اين‌رو در بخش سوّم اين رساله، يك دوره از
«اصول دين»، به همين شيوه، ولى در عين حال با رعايت اختصار و با صرف نظر از مطالب
فنّىِ كلامى، فلسفى و عرفانى، مورد بحث قرار گرفته است و از اين‌رو در هر فصل،
برخى از براهين و ادلّۀ مربوطه، بهگونهاى برگزيده شده كه اين برهان‌ها، اوّلًا
نياز كمترى به مقدّمات علمى و توضيحات فنّى فراوان داشته باشد تا براى عموم
خوانندگان قابل درك باشد و ثانياً داراى شواهد قرآنى نيز باشد. به اين ترتيب رسالۀ
حاضر، مشتمل بر شمّهاى از همۀ علم دين در سه بخش (احكام، اخلاق،
اعتقادات) است و تنظيم رسالۀ توضيح‌المسائل، با چنين روش و شيوهاى، تا جايى كه ما
اطّلاع داريم، براى اوّلين بار صورت پذيرفته است. البته واضح است كه آنچه در بخش‌هاى
سه‌گانۀ اين رساله آمده است، در حقيقت صورت‌هاى مسائل است و نه شرح و تفصيل آن و
اگر خوانندهاى به دانستن دلايل و تفصيل هر مسئله و هر مطلب، علاقمند باشد، طبعاً
بايد با ارتقاء سطح دانش و آگاهى خود، به كتب استدلالى و تفصيلى مراجعه نمايد.
از درگاه خداوند متعال و در سايۀ عنايات ويژۀ
حضرت ولىّ اللَّه الاعظم «ارواحنا‌و‌ارواح‌العالمين‌لتراب‌مقدمه‌الفداء»، توفيقِ
«معرفت و شناخت هرچه بهتر» و «عمل و اقدام هرچه خالصانهتر» به «دين و معارف دينى»
را براى همۀ خوانندگان محترم و آحاد جامعۀ اسلامى به‌ويژه جوانان عزيز و
آيندهساز، مسئلت مىكنيم. بمنّه و كرمه و ما توفيقنا الّا باللَّه.
مؤسّسۀ فرهنگى مطالعاتى الزّهراء«سلام‌الله‌علیها»